Басты бет/ Қазақ хандығының бейнелері / Билік пен мемлекеттік атрибуттардың нышандары /Мөржүзік
Артқа

 Мөржүзік

 

 

Билеуші элитаның ең маңызды нышандарының бірі мөр жүзіктері болды. Кейбір деректерге сүйенсек, олар «мұндай айрықша мөрлердің шыңғыс тұқымының ақсүйектер тобына монополиялық тиесілілігін айқын көрсететін стандартты дерлік тамшы тәрізді пішінде болды» [15, 22 б.]. Бір қызығы, тамшы тәрізді пішін – қазақ зергершілігінің канондық пішіндерінің бірі (құс мұрын сақинасы). Бұл пішін тек сұлтандық (хандық) мөрлердің айрықша құзыреті болды, ақсақалдардыкі төртбұрышты, сопақ немесе дөңгелек пішінді болды. Сұлтандық мөрдің пішіні (жоғары қараған) аспан сферасын білдіреді, өйткені оның тасымалдаушысы ежелгі түсінік бойынша Мәңгілік көк аспанның жердегі орынбасары болған. Мөржүзік – биліктің маңызды нышандарының бірі, оның иесінің жоғары мәртебесінің, дүниеге келгендігінің ерекше құқықтарының көрсеткіші.
 

Барлық мөржүзіктердің пішіні ою-өрнекпен безендірілген, бірақ сұлтан мөрлерінің үлгілеріне қарағанда, соңғылары ең талғампаз дизайнмен ерекшеленді. Сақинаның бүкіл пішіні зигзаг пішіндерімен немесе басқа ырғақты ұйымдастырылған элементтердің тіркесімімен толтырылған екі жіңішке сызықпен жиектелген. Сақина композициясының негізгі өрісі иесінің жеке басын көрсететін әсем араб жазуымен толтырылған.
 

Мөр-жүзіктер түркілердің түсінігінде аймен (аспан металы) семантикалық байланысты киелі металл – күмістен жасалған. Мамандар оларды сақтауға арналған ағаш қораптардың бар екендігі туралы айтады, олар арқардың бүктелген мүйіздері түрінде жасалған. Үндіеуропалық дәуірден бастап мүйіз/мүйіздер фарнның – патшалық даңқ пен құдайдың рақымы нышаны. «Арқар» ұранын бүкіл қазақ шыңғыс тұқымдары қолданған деп есептеледі. Жасалған материалы, жүзіктің пішіні мен оның әшекейі, белгілі бір жазуы және басқа да атрибуттарымен бірге хан билігінің жарқырауы мен ұлылығын атап өтті.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.